BRYN CROES CHURCH

I
Here lyeth the Body of Richard Trygarn of
Trygarn Gentlm: He dyed in March 1666, aged
80 odd years. He had issue by his second wife Margaret
daughtr to Humphrey Lloyd of Rhosgill fawr in Eifionudd
Gentlem: two sons Gruffyth & Herbert; she
died about ye yeare 1653, aged 45 years. Herbert their
son died 1662 aged 16 years both intered underneath:
This was erected by their son Gruffyth Trygarn
of Chester in remembrance of a deare & Tender father & mother & loving Brother, 1691
Gwynfydedig yw y meirw y rhai sy yn marw yn yr Arglwydd canys y
maent yn gorphwyso oddiwrth ei llafir Rhu: 14 13*

II*
Underneath lyeth the body of Gru-
ifyth Trygarn of Trygarn G'nt
He married. Martha daughter to Richard Edward's
of Nanhoron Gt but noe issue:
he was buried from thence on Easter tuesday 1687
in or about 23 year of his age.
Ni edy yr Arglwydd i enaid y cyfiawn newynu:
coffadwriaeth ycyflawn sydd fendigedig: Pro-10-37.
Y llef a ddywedodd gwaedda, Yntef a
ddywedodd, Beth a waeddaf? Pob
cnawd sydd wellt, a'i holl odidawgrwydd fel blodeuyn y maes. Isa: 40: 6.

* Uwch ben y cofnodiad uchod, ceir paentiad o bais-arfau teulu Trygarn; sef "Vert, a hart trippant argent attired or; 2nd sable a chevron inter three fieurs-de-.lis argent. Crest-A hart, as in the arms." Dangos disgyniad y teulu oddiwrth Llowarch Howlbwrch, Arglwydd Rhos, a Rhufoniog, y mae'r carw; a'r tri elestr yn dangos ac yn cadw coffadwriaeth o'u hen gyfathrach â'r Pencenedl Collwyn ab Tangno. Onid oes genym yn fynych, hanes teuluoedd cyfain o fewn i bais-arfau, coat of arms, neu arwydd achau bonedd? Yr oedd gwy^r mawr y dyddiau gynt yn hoffi bonedd uchel uwchlaw pob peth; ac yn dymuno priodasau boneddol yn hytrach na rhai elwol a chyfoethog.
Hefyd, uwch ben Rhif II ceir paentiad o bais-arfau ar darian bedeir-ran, yr hon o'i dysgrifio yn iaith heraldry, sydd fel hyn :-"1st 4th, vert, a hard trippant argent. attired or; 2nd & 3rd, sable, a chevron between three pheons argent." Yr oedd hen wehelyth Trygarn yn hanu o wahanol lwythau neu deuluoedd parchusaf yn y Dywysogaeth, ac yn deulu hynod o ffrwythlawn, o'r rhai yr hanodd llawer o enwogion, ag y byddai yn dda eu cofrestru, ac wrth hyny gael golwg newydd ar lawer o bethau hen. Buasai hanes hen wehelyth rhwysgfawr y lle hwn, dros ystod parhad cyfnnrwydd yr etifeddiaeth, yn hanes nodedig o ddyddorol. Ond "golud yn ddiau a gymmer adenydd, ac a eheda ymaith, megis eryr tua'r wybr." Felly, gyda golwg ar y Trygans llydain eu hesgyll-cwtogwyd eu tiriogaeth yn herwydd rhaniadau o oes i oes, canys pan farwai gwr mawr, rhenid ei dir rhwng y plant oll, yn ol trefn gafaeliad yn mysg y Cymry nid y tir oll i'r mab hynaf-ac wrth ranu ac adranu, mynych y llithrai foneddion i stâd uchelwyr ac i'r iseiradd - a gwely y gelwid rhan pob un o'r plant.

THE CHURCHYARD.

I
Underneath
are Deposited the remains
of
Richard Trygarn of Trygarn Esqr.
He married
Elizabeth, Daughter of the Revd. Mr. Anwill,
Rector of Llaniestyn,
By Jane, Daughter of John Holland
of Berw, Esqr.
He left two Daughter Viz :- Jane and Mary.
He died the 20th day of May,
in the year of our Lord 1732.

II
Underneath
are interred the Remains of
MORRIS THOMAS,
Shop Keeper, late of Sarn,
who departed this life on the 7th day of April, 1817,
Aged 34 years.
Also,
the Remains of
Catherine his Wife,
who died May 25th, 1823.
Aged 34 Years.

III
To the memory of
THOMAS MORRIS of Mynachdy, Farmer, Who died May the 8th 1821. Aged 74.
Also,
ELLIN his Wife who died July 22nd, 1822. Aged 68.

IV.
To the Memory of
WILLIAM JONES
of Coch y Moel Gent.
interred January 14, 1823.
Aged 60.

V.
This Stone is sacred to the
memory of ROBERT ROBERTS
of Ty^ Engan, Farmer,
whose mortal Remains were
deposited underneath in a
cell on the 2nd of July, 1823.
Aged. 36 years.

VI.

Underneath
lie the mortal Remains of
ROBERT THOMAS
late of Ty^ Engan, Farmer,
who departed this Life the
5th day of April, 1825.
Aged 88 years.

VII.
Er coffadwriaeth am
CATHERINE,
Gwraig THOMAS MORRIS,*
Pen y bont, Plwyf Bryncroes;
yr hon a fu farw Awst 19eg, 1849,
yn 39 oed.

Hefyd y dywededig
THOMAS MORRIs,
Bodhyfryd Llanllyfni
yr hwn a hunodd Hydref 31, 1882,
yn 73 oed.

Mis mawr i Tomos Morys,-fu 'r Hydref,
Ond o'i frwydrau dyrys
Gwelai 'r lan ar dysglaer lys,
Yn lach w^r mwyach erys.

Mewn oes, gwell cymwynaswr-ni chollwyd,
Na challach siaradwr;
Rhaid yw d'weyd na roed i dwr
Daear Llon well darllenwr.
                                                                                       GWILYM BERW.

Set oesol ei bwysleisiad, - gyfunai
A gofynion teimlad;
Hen byrth fy nghalon. heb wad,
Ddrylliai hwn a'i ddarlleniad.
                                                                                   TREMLYN.

Gwirir y bydd er gorwedd.-is oer gwys,
Ar gael yn y diwedd;
Ei Dduw wylia ddialedd
Rhag rhwygo 'i bur gareg hedd.
                                                                              ALAWN.

* Hanai y diweddar Mr. Morris o fonedd uchelwyr hen-o ochr ei dad, o deulu Mynachdy, Bryncroes; o ochr ei fam, o deulu Bodwrdda, yn mhlwyf Aberdaron-y naill a'r llall yn deuluoedd o gryn enwogrwydd am eu hen achyddiaeth ac am eu hymlyniad wrth fro eu genedigaeth, yn nghyda'u hedmygedd angerddol o honi Mae y cyhoedd yn ddigon hysbys o Mr. Morris fel dyn ag oedd yn troi mewn llawer o gylchoedd cymdeithasol a chrefyddol, a cheid ei fod bob amser yn llon'd pob cylch. Yr oedd yn cael ei adwaen yn mhell ac yn agos fel darllenwr digymhar ac fel athraw mewn darllenyddiaeth; a thystiai pob un y byddai yn ennill rhywbeth at ei faintioli wrth ei wrando. Yr oedd hefyd yn teimlo sel neiliduol dros y Cyfarfodydd Llenyddol; ac aml y byddai yn cyd-feirniadu ar adrodd a darllen ynddynt gyda'i gyfaill Eben Fardd. Daeth y nodweddion hyn yn gryf i'r golwg ye ei fab M. T. Morris, Ysw. (Meurig Wyn), Bronmenai, Caernarfon.-" Cyffel dad, cyffelyb fab." Felly yma, gallwn fod yn sicr ddarfod i fantell y tad ddisgyn ar y mab, yr hwn sydd o anianawd lafarus deimladwy a chymmwynasgar, yn dra hoff o gymdeithas y doeth a'r dysgedig, ye llenor medrus, ac yn gwario llawer yn mhlaid Llenyddiáeth y Cymry.

VIII.
Underneath
lie the Remains of
JENET
Wjfe of THOMAS MORRIS,
Monachdy in this Parish,
who died the 8th of March, 1851
Aged 57.

Also of the above named
THOMAS MORRIS,
who died October 23rd, 1858
Aged 67.

IX
Underneath
are interred the Remains of
ROBERT JONES
Shop Keeper late of Sarn,
who departed this life
on the 8th day of December, 1857.
Aged 58 years.

x.
Er Coffadwriaeth am
JOHN WILLIAMS
Siop Sarn,
yr hwn a fu farw Gorphenaf 19eg 1864,
yn 28 mlwydd oed.

Ai byw wyt? gyda Christ mewn hedd:
Onid wyt farw? ydwyf yn y bedd:
Bum fyw i farw o angeuol glwy;
Bum farw i fyw heb ofni marw mwy.

Hefyd SARAH THOMAS
Shop Sarn,
yr hon a hunodd yn yr Iesu, Mai 31,
1886 yn 57 oed.

Un fawr a hael gan farwolion-oedd hi,
Dduwiol iawn ei chalon;
Un fawr yn Ngwynfa yw hon,
Un o fil o'r nefolion.
TREBOR MAI