I MAE fy nghalon yn nharthiau briglwyd y pellter Fel lleuad bryd-welw rhwng tywyll a gwawr A'm henaid yn rhwyfo yng ngobaith di-bryder, A'i wyneb ar chwerthin diderfyn ehangder Tros wendonnau'r moroedd a'r meithder mawr. A phan fo fy henfro yn yr oriau llwydion, A'r dyfnlliw damasg ym mro y gyhudd, Mi a ganaf fod gennyf ddau lygaid duon A sylla trwy dawchiau y ceyrydd a'r wendon Hyd fro y dyhewyd lle'r ery fy nydd. A'r dryswaith o dân yn fy ngwaedlif a'm gruddiau Mi ganaf fy hyder dan asur y nos; A chaf drwy ddewiniaeth y sêr a'r lloergannau Droi i anneall sagrafen y duwiau, At offeiriaid huodl ac allorau rhos. Tragywydd fy ing am y wenfro nas cefais, Ac alltud digartref wyf byth hebddi hi; Tragywydd fy ngwae am y wynfa a deimlais Yng nghuriad fy ngwaed, a fforestydd pereiddlais A chwerthin pellterau diarffordd y lli. Canfyddaf ei llewych hi, dlos Eldorado, Ym mwrlwm ffynhonnau yng nghysgod y coed, Mewn rhwydwaith o fanddail yng ngwyntoedd yn siglo, Ac yn llewin yr hwyr urddasol ban gilio I diroedd anghyffwrdd ynysoedd yr oed. A chlywaf ym myfyr lawer min-nos tawel Gefnforoedd y wenlloer yn murmur ymhell, A llwydni bro cwsg a dihun ar yr anwel; A'm calon a grwydra o orwel i orwel I geisio porthladdoedd ardaloedd sydd well. A mynych yr ery fy enaid ym mynydd, Rhwng creigiau a ffriwiau, ymhenyd yr hud; Ei fantell fel cwmwl yng nghyhwrdd ystormydd, A'i lygaid yn dymestl o lesni dihenydd, Wrth geisio'i Nirvana ar ei hyntoedd drud. A deuaf ar hyntoedd i finion pob glaslyn I wrando breuddwydion yr elyrch a'r don; I wrando a ddwedont am diroedd pellfelyn, Cans clywais eu bod gan lilïau ac ewyn A chan ddychlam tanlli y gwaed yn fy mron. Ban gyffyrddo fy rhiain â thannau yr organ Fy enaid o'r gwyllnos ddaw ati'n wrandawr; A chenir fy myfyr hyd orwel o arian A bro lle mae pali ysgawnlliw y lloergan Dros goed y pomgranad, y nentydd, a'r pawr. A mynych wrth rodio ym meysydd y bryniau, Ban sangaf yn nhrothwy eglwysi yr y^d, Caf deimlo fy enaid fel angof a tharthiau, A'r eurgrawn fel milmyrdd o saint yng ngweddïau Ac ymson bonheddig am brydferthach byd. Felysed ei swynion hi, dlos Ddeffrobani, Sy nghudd yn y coedydd, sy mhell tros y lli; Bu farw yr oesau i chwilio amdani, A dihenydd y bywyd a drigo ynddi, A chlaf o'i breuddwydion yw'm henaid a mi. Mwy gwisgaf fy nghalon a chwerthin hudolus, A golchaf fy llygaid yn nwyre y wawr, A rhwyfaf yn nylif y gwyntoedd soniarus Am dir y fioled, yr oren a'r lotus, Tros wendonnau'r moroedd, a'r meithder mawr. II A mi ar fy hyntoedd daeth tynged fu greulon I lwydo y llygaid o "wydr a thân," A throes y cymylau fel fforestydd crinion, A thawodd perori y moroedd fermilion, A niwl yr anwybod fu drwm ar fy ngrân. O ddeall im chwennych y fro ddidymhestloedd Daeth imi watwargerdd o dduwch fy oes: Pand lledrith o darthiau canwelw yw'th nefoedd? A gwybydd y ceffi yn nherfyn blynyddoedd Weld lludw'th freuddwydion wrth droed dy groes Cest chwerthin dy freuddwyd am fro Ddeffrobani, Cei eto ei wylo yn llwydni y parth, A rhoi'r iti dalaith o welwder a thlodi A chei am dy ymchwil anwybod a dellni A chrïo'n dragywydd ag enaid o darth. A gwyw yw dy wynfa di, welwaf freuddwydiwr, A'i lludw sy 'ngwlad yr ieuenctid a'r crud, A bro mabinogi yr Iddew a'r Groegwr; Ni cheffi di mwy onid gwyntoedd a chynnwr' A marw fel niwl ar fynyddoedd y byd. A minnau a ddwedais: Nid tlodi a'm gorthrech Na chyhwrdd corwyntoedd y moroedd maith pell; Cans cenais i'm henaid ganiadau yr ymdrech A theg orohïan yr hewyd anorthrech, A gwn wedi'r herw daw'r tiroedd sy well. Di, ysbryd anobaith, cei ddallu fy llygaid, A diffodd y golau fioled o'm grudd, Ond ni phaid y wenlloer â thramwy fy enaid Ac ni phaid fy nghalon â'i lliwiau gogonaid Ac ery 'm hanwybod yn obaith a ffydd. Ac er gwybod fynd ymaith ddyddiau fy chwerthin Ban welais lwyd yrroedd y crinddail ar ddôl, A cholli fy ngerlant o wyddfid fy nrycin, Mi a wn nad gwynfa ddidostur fy hefin A charlam y dymestl a'i dug hi yn ôl A phe drylliai'r gwyntoedd linynnau fy nhelyn Bydd deufwy y gân ar y tannau fo'n friw; A phe'r awn mor dlawd a digartre â'r ewyn, Mi ganwn a süwn o draethell i benrhyn Am orwelion disglair a thymhestloedd lliw. Bid greithiog fy mynwes gan drymder yr henfyd, Bid gymhleth fy ngwallt ag ystormydd y gwynt, A disgynned y mellt o'r asur gadduglyd, Fel cawod o wreichion ar lwybrau fy ngwynfyd, Cans nid oes a etyl ryferthwy fy hynt. Ni'm temti, O ddrycin, cans prynaf y wenfro A thelyn ysgyrion a chleddyf fo ddellt; Mi a wn mai chwerw yw ffordd Eldorado, A gwybydd fy enaid yn llwydni y brwydro, Nad Prometheus nebun onis prawf y mellt. Er wylo mewn glynnoedd prydwelw gan dlodi Mi glywaf ddyrifau ysbrydion y wawr Yn canu o lwybrau'r dihenydd felyni, Yn canu im wybod a swyn digreuloni, A'm calon sy'n chwerthin ar y pellter mawr. Fel eraill fe'm ganwyd i'r Wynfa nas gwelais Onid ym melys orohïan fy ffydd,- Y Wynfa a ery 'n dragywydd i'm goglais A'i milfil o belydr ysgawnlliw ac islais, Cans hi yw dewiniaeth ddrud y gyhudd. Ac yno ni theimlir na gormes na dagrau, Ebr gwefus o dân yng ngwleidyddiaeth dydd, 'Rol cyhwrdd y cleddyf ceir myfyr lilïau Dan gangau y gwinwydd a choed pomgranadau, A chalendr pob enaid yn chwerthin a fydd. Anorthrech yw hewyd fy enaid amdani; Mi welais ei chysgod yng Ngroeg a bro hud; Fe'i teimlais ym mreuddwyd addolgar y lili; Ac ar fin pob gwybod mae clodydd ei thlysni; A chlaf o'i dyhewyd yw gwerin y byd. hynny gwybydd di, nwyd y tymhestloedd, Mai fi ydwyf Brometheus prydwelw ei fin; Fy nghleddyf a dery ddolefau o'r gwyntoedd A'm henaid fel marchog adeiniog ar hyntoedd A lama yng nghyfwrdd y bore o win. III Daeth angau, frawd anghred, a'r coed yn adfeilio, Hyd ataf yng ngyrroedd crinddeilios yr allt; 'Roedd gwisg o eiddiorwg a mwswg amdano, A thrwm oedd ei eiriau yn nydd yr edwino, Ac i faner ridyll tebygid ei wallt. A dywawd: Di, grwydrad y Wynfa anneallt, Mwy gwybydd ofered dy hyntoedd a'th gri; Cans eraill a ganodd i'r tiroedd o emrallt, Ban oeddynt facwyaid is gerlant o eurwallt; Gwêl yma eu beddau, ac wyla, dydi. Ni fedd neb ym mywyd awdurdod i ganu, Eithr tonnau y moroedd, y glasgoed, a'r gwynt; A thithau a anwyd, O ddyn, i alaru; A rhagrith dy obaith ni phair dy ddiddanu, Cans lledrith y breuddwyd a genaist ti gynt. Pob gwenllong a welaist yn croesi Iwerydd Ddiflannodd ac nid oes a wybydd ei hynt, Eithr onid a ddywaid y dymestl aflonydd Ban gludo hi estyll dichwerthin i'r glennydd I ymson am bellter digariad a gwynt. A minnau atebais i'r angau canwelw, A'r crinddail porfforlliw yn hedfan o'r coed: Er llwyted fy wyneb a chrymed fy nelw, Mae'r môr a'r mynyddoedd o hyd yn fy ngalw, A myfyr fy enaid sydd orlawn o'r oed. Di, angau, rho'th glust ar fy nwyfron i heno A gwybydd na chiliodd fy ienctid na'm dydd; A chlywi obeithion fy ngwaedlif yn curo, A theimli fod actau fy enaid yn teithio Am y tiroedd sanct o Bantheon fy ffydd. Cerdd ymaith, amheuaeth, ni'm temtir â'th stormydd, Cans gwahawdd fy enaid mae'r fro tros y lli; Nid lledrith mo'i swynion, gwn gaffael o'i glennydd Ddyhewyd a cherddi ac asbri dragywydd, A phob dyfnfor a fforest a gân iddi hi. Ba waeth am y beddau? mae Dafydd a'i Forfudd, phennaf rianedd y dyddiau fu gynt, A phawb ar a feddai ar nwyd y dihenydd Yn crwydro o hyd tan fedw 'i fforestydd A'u hirwallt aflonydd fel y mynnor gwynt. A chlywaf lais Islwyn, a chân Pantycelyn, A mun Dolwar Fechan, o'r tarthiau dihedd; Ac weithian y deffry o dannau fy nhelyn Arwyrain ysgawnllais y broydd pell-felyn, A chyd y gwrandawaf ni'm cuddir â bedd. Rhag llwyted y niwloedd ar ffenestr fy mwthyn Mi gaeaf fy llygaid ym myfyr yr hud, Fel y teimlwyf y llanw, ei furmur a'i ewyn, Yn dod ar fy enaid, a'r huan mawr melyn Yng ngorwel ar encil i'r prydferth bell fyd. Ac odid, O angau, y gweli fy ngwisgoedd Yfory ar lannau wylofus y lli; Ond gwybydd, bydd ysbryd ymhell ar y moroedd, hwyliau aflonydd yn ceisio ei nefoedd, Ac ni bydd nac amur na gwae ynddi hi.

Hanes Dolgellau Dolgellau History